Tài trợ của bên thứ ba trong tố tụng trọng tài và tố tụng tòa án trong tranh chấp thương mại (Phần I)

07/28/2022

   

LS. Châu Huy Quang

Luật sư điều hành Rajah & Tann LCT

Thành viên Tòa Trọng tài ICC tại Việt Nam

Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC)

 

Tóm tắt: Cơ chế “tài trợ của bên thứ ba” (third party funding – TPF) là một trong những cơ chế tài chính pháp lý nhận được sự quan tâm từ cộng đồng luật và trọng tài quốc tế. TPF được thiết kế nhằm cho phép một bên thứ ba – không phải bên liên quan trực tiếp trong vụ kiện (tại tòa án hoặc trọng tài) – tham gia cấp tài chính cho một bên nguyên đơn hoặc bị đơn vốn không có đủ nguồn lực theo đuổi vụ kiện của mình.

Tuy nhiên, hiện chưa có một cách hiểu thống nhất về cơ chế TPF. Một số học giả xem TPF là một thương vụ đầu tư tài chính, cho vay thương mại, số khác xem TPF nhưng một dạng hợp đồng bảo hiểm tài chính. Hiện nay, định nghĩa về TPF vẫn đang được nghiên cứu phát triển, hoàn thiện cho phù hợp với thực tiễn. Bài viết phân tích, làm rõ những khái niệm và cung cấp một số thông tin liên quan đến TPF.

Sự hình thành cơ chế TPF song hành với quá trình toàn cầu hóa của thương mại quốc tế, theo đó trọng tài quốc tế trở thành cơ chế giải quyết tranh chấp đầu tư, thương mại chiếm ưu thế. Tính đến năm 2018, thị trường tài trợ cho tố tụng có giá trị được ước tính vào khoảng 50-100 tỷ USD, thị phần này thu hút sự quan tâm của các hãng luật quốc tế, quỹ phòng hộ, quỹ đầu tư mạo hiểm, các nhà tài phiệt, quỹ mở với phương châm chung “rủi ro càng lớn – lợi nhuận càng cao”. Theo thống kê trên hệ thống giải quyết tranh chấp giữa các nhà đầu tư của Hội nghị Liên hiệp quốc tế về Thương mại và Phát triển (UNCTAD’S ISDS Navigator), đến thời điểm tháng 4/2021, có 34 vụ tranh chấp đầu tư quốc tế (ISDS) (trong đó 26 vụ kiện đã hoàn thành và 08 vụ kiện chưa hoàn thành) mà bên nguyên đơn có nhận tài trợ TPF.

Khoản tài trợ sẽ được dùng để chi trả toàn bộ hoặc một phần các chi phí pháp lý phát sinh từ vụ kiện. Đổi lại, nhà tài trợ sẽ nhận được khoản bồi hoàn tính theo tỷ lệ phần trăm trên khoản tiền mà bên nhận tài trợ được hưởng theo phán quyết của tòa án hoặc trọng tài, hoặc theo sự dàn xếp hòa giải của các bên. Thực tế, các nhà tài trợ có thể nhận lại số tiền đã đầu tư tài trợ cộng thêm một khoản tiền (dao động từ 60% đến 500% trên tổng số tiền đã đầu tư) tính theo tỷ lệ phần trăm trên khoản tiền được tuân theo phán quyết, còn bên nhận tài trợ sẽ không phải trả bất kỳ khoản chi phí nào kể cả trong trường hợp kết quả chung thẩm bất lợi.

Mô hình TPF được nhìn nhận là phương tiện bổ trợ tư pháp điển hình trong các vụ tố tụng. Tranh chấp đầu tư thương mại quốc tế thu hút sự quan tâm của các nhà tài trợ vì sức hút từ giá trị của các vụ tranh chấp đó sẽ rất lớn, phán quyết mang tính chung thẩm và nhất là việc thi hành phán quyết trọng tài quốc tế được thừa nhận rộng rãi qua cơ chế công nhận và thi hành phán quyết của Công ước New York (1958).

Hướng tiếp cận của một số quốc gia, trung tâm trọng tài quốc tế đối với mô hình TPF

TPF vẫn còn là một cơ chế non trẻ, chưa được kiểm soát cũng như quản lý chặt chẽ dưới góc độ pháp luật. Một số nhà hoạch định chính sách ở Australia, Hong Kong, và Singapore đã thực hiện những bước tiếp cận ban đầu nhằm kiểm soát mô hình TPF.

Australia

Trước năm 2006, các nước theo hệ thống thông luật như Australia có quan điểm rằng, việc bên thứ ba tham gia chống lại, ủng hộ, hoặc hỗ trợ tài chính cho một bên đương sự trong quá trình tranh tụng với bên đương sự khác sẽ bị xem là trái pháp luật do ảnh hưởng của học thuyết “Maintenance and Champerty”[1]. Tuy nhiên, sau này Tòa án tối cao của Australia đã ban hành mô hình TPF. Các phán quyết này đã tạo cơ hội để các nhà tài trợ cấp tài chính cho bên đương sự không có khả năng thanh toán chi phí tố tụng.

Năm 2011, Chính phủ Australia ban hành một đạo luật hợp pháp việc nhận tài trợ từ bên thứ ba. Nhà tài trợ phải tuân theo các điều khoản của Luật về Ủy ban Chứng khoán và Đầu tư Australia năm 2001 (Đạo luật ASIC), gồm các biện pháp bảo vệ chống lại các thỏa thuận không công bằng, hành vi gây nhầm lẫn… Các điều khoản này giúp khắc phục những thiếu sót hoặc yếu tố gây nhầm lẫn trong các thỏa thuận tài trợ tố tụng.

Tiêu chí cho nhà tài trợ: Nhà tài trợ cần đáp ứng một số yêu cầu như phải có giấy phép dịch vụ tài chính (Australia Financial Services License – AFSL) và mỗi thỏa thuận, kế hoạch tài trợ tố tụng đều phải được đăng ký như một thỏa thuận đầu tư chung trừ một vài trường hợp được miễn trừ đăng ký như tài trợ tố tụng trong vụ kiện phá sản, hoặc vụ kiện chỉ có một nguyên đơn tham gia. Việc ký kết hợp đồng cung cấp tài chính cho một bên trong vụ kiện sẽ là căn cứ phát sinh mối quan hệ giữa nhà tài trợ với bên nhận tài trợ.

Một điểm đáng chú ý là Australia không có bất kỳ điều luật hoặc quy định nào về giá trị nhận tài trợ. Do đó, tòa án sẽ được quyết định liệu một hoặc một số điều khoản trong thỏa thuận TPF có trái các chính sách công hay không tùy vào từng trường hợp cụ thể.

Nghĩa vụ tiết lộ: Pháp luật Australia không buộc tiết lộ danh tính của nhà tài trợ đối với thỏa thuận/kế hoạch đầu tư không được xem là thỏa thuận đầu tư chung. Tuy nhiên, đối với các thỏa thuận đầu tư còn lại thì nhà tài trợ phải thực hiện đăng ký, qua đó tiết lộ các thông tin các bên liên quan và nội dung thỏa thuận tài trợ.

Hong Kong

Hong Kong và Singapore tiên phong trong việc xây dựng mô hình TPF thông qua việc thiết kế các quy định về tài trợ từ bên thứ ba trong trọng tài quốc tế.

TPF vẫn là một vấn đề tương đối mới ở Hong Kong. Đến năm 2017, khi Pháp lệnh số 6 về Trọng tài và Hòa giải (tài trợ của bên thứ ba) (sửa đổi) được thông qua (Pháp lệnh Trọng tài & Hòa giải) thì TPF trong tố tụng tòa án, tố tụng trọng tài, hòa giải và các quy định tố tụng liên quan mới được hợp pháp hóa tại Hong Kong. Pháp lệnh này đã tạo hành lang pháp lý chính thức cho các thỏa thuận tài trợ. Các quy định chi tiết cũng được quy định trong Quy tắc Quản lý trọng tài do Trung tâm Trọng tài quốc tế Hong Kong (HKIAC) ban hành năm 2018 nhằm hướng dẫn rõ ràng hơn cho Hội đồng trọng tài, các bên tham gia tố tụng trọng tài và các nhà tài trợ.

Tuy TPF đã được hợp pháp hóa và có thể áp dụng cho tố tụng trọng tài, vẫn còn tồn tại các quan ngại rằng các bên có thể lạm dụng TPF khi thực hiện các thủ tục tố tụng tại tòa án với một số lý do như: (i) không có khuôn khổ pháp lý hoặc bộ quy tắc hành nghề cho việc tài trợ của bên thứ ba đối với tố tụng thông thường tại tòa án. Tòa án cũng không có thẩm quyền ban hành bất kỳ bộ quy tắc hành nghề liên quan nào; (ii) các biện pháp bảo vệ theo luật định quan trọng đối với TPF trong tố tụng trọng tài đã được áp dụng để hạn chế trường hợp bên tài trợ lạm dụng bên nhận tài trợ, nhưng những biện pháp bảo vệ không cần thiết phải được thực hiện bởi tòa án. Cơ quan chuyên môn, tòa án cũng không có khả năng giải quyết các vấn đề liên quan đến điều kiện hoạt động của nhà tài trợ, việc thực hiện các thỏa thuận tài trợ và giám sát các hoạt động tài trợ để ngăn chặn việc lạm phát trên; và (iii) các tòa án Hong Kong không có khuôn khổ pháp lý khả thi để xem xét và thẩm định các điều khoản tài trợ của bên thứ ba trong các vụ tố tụng tại tòa.

Tiêu chí cho nhà tài trợ: Theo Pháp lệnh sửa đổi, nhà tài trợ được định nghĩa là (i) một bên trong thỏa thuận tài trợ nhằm tài trợ cho bên đương sự tham gia vào quá trình tố tụng trọng tài; và (ii) không nhận được bất kỳ lợi ích nào khác từ quá trình tố tụng ngoài các lợi ích trong thỏa thuận tài trợ. Ngoài ra, nhà tài trợ còn phải đáp ứng một số quy định tại thỏa thuận tài trợ, chẳng hạn, nhà tài trợ phải đáp ứng mức vốn tối thiểu, đồng thời phải bảo đảm rằng trước khi ký kết, bên nhận tài trợ biết mình có quyền thuê tư vấn pháp lý để hiểu rõ thỏa thuận tài trợ. Nếu bên nhận tài trợ xác nhận bằng văn bản họ đã nhận được tư vấn pháp lý trước khi ký kết thỏa thuận tài trợ, yêu cầu này được xem đã được đáp ứng.

Nghĩa vụ minh bạch: Pháp lệnh Trọng tài & Hòa giải cũng yêu cầu các bên phải gửi văn bản cho cơ quan trọng tài nhằm thông báo thỏa thuận tài trợ đã được ký kết (thể hiện rõ tên của nhà tài trợ) hoặc thông báo việc chấm dứt thỏa thuận tài trợ (kèm thời điểm chấm dứt thỏa thuận). Thông báo này phải được gửi vào ngày bắt đầu tố tụng trọng tài (nếu thỏa thuận tài trợ được ký trước ngày đó) hoặc 15 ngày kể từ khi thỏa thuận tài trợ được ký kết (nếu thỏa thuận tài trợ được ký sau ngày bắt đầu tố tụng trọng tài). Như vậy, các bên không có nghĩa vụ tiết lộ chi tiết nội dung thỏa thuận tài trợ trừ trường hợp các điều khoản của thỏa thuận tài trợ yêu cầu, hay có quyết định của cơ quan trọng tài hoặc theo quy định khác của pháp luật.

Singapore

Kể từ năm 2017, Singapore đã hợp pháp hóa cơ chế TPF thông qua Đạo luật Dân sự (The Civil Law Act), quy định này cho phép một bên nhận tài trợ TPF trong tố tụng trọng tài, hòa giải và tố tụng tại tòa án. Quyết định quan trọng này giúp Singapore củng cố vị trí trung tâm giải quyết tranh chấp quốc tế hàng đầu ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Điển hình, Quy tắc Trọng tài đầu tư 2017 của Trung tâm Trọng tài quốc tế Singapore (SIAC) cho phép Hội đồng trọng tài có quyền ban hành quyết định tiết lộ sự tồn tại của thỏa thuận tài trợ mà một trong các bên của tố tụng trọng tài đã ký kết, tiết lộ thông tin của nhà tài trợ liên quan và lợi ích của nhà tài trợ từ kết quả vụ kiện trọng tài.

Ngày 31/3/2017, SIAC đã ban hành Quy chế hành nghề về Quy tắc hành nghề về Quy tắc ứng xử của Trọng tài (Practice Note on Arbitration Conduct in Cases Involving External Funding) áp dụng cho những vụ kiện liên quan đến việc nhận tài trợ từ các bên thứ ba. Quy chế này bao gồm các hướng dẫn về tiêu chuẩn hành nghề và quy tắc ứng xử cho các trọng tài viên liên quan đến các vấn đề độc lập và công bằng, tiết lộ và chi phí.

Theo Bộ Tư pháp Singapore, từ năm 2021, TPF sẽ được mở rộng sử dụng trong tố tụng trọng tài trong nước cũng như sử dụng trong một số thủ tục tố tụng nhất định tại Tòa án Thương mại quốc tế Singapore (SICC). Kể từ ngày 28/6/2021, Singapore sẽ mở rộng việc nhận tài trợ TPF trong các lĩnh vực mới như: tố tụng trọng tài trong nước, thủ tục tố tụng tài tòa án phát sinh từ hoặc liên quan đến tố tụng trọng tài trong nước, các vụ được SICC thụ lý và các kháng cáo đối với vụ việc đó, và thủ tục hòa giải liên quan đến các thủ tục nêu trên. Các luật sư Singapore và luật sư nước ngoài làm việc tại Singapore được phép giới thiệu, kết nối nhà tài trợ cho khách hàng của mình với điều kiện việc giới thiệu không trực tiếp mang lại cho họ bất kỳ lợi ích tài chính nào cho bản thân luật sư.

Tiêu chí để trở thành nhà tài trợ: Để được phép tham gia vào các hợp đồng TPF, nhà tài trợ phải đáp ứng được các tiêu chí: (i) phải thực hiện hoạt động kinh doanh (ở Singapore hoặc nơi khác), (ii) không phải là một trong các bên của vụ tranh chấp; và (iii) có cổ phần đã thanh toán hoặc “tài sản được quản lý” không dưới 5 triệu đô la Singapore hoặc giá trị tương đương.

Nghĩa vụ tiết lộ: Tương tự như Hong Kong, Luật Dân sự 2015 (Quy tắc ứng xử nghề) (Legal Profession 2015 (Professional Conduct)) cũng yêu cầu các bên phải tiết lộ sự tồn tại của thỏa thuận TPF. Các luật sư cũng có nghĩa vụ phải tiết lộ cho tòa án hoặc hội đồng trọng tài và các bên tham gia tố tụng về sự tồn tại của bất kỳ thỏa thuận tài trợ nào cũng như danh tính và địa chỉ của nhà tài trợ. Việc tiết lộ phải được thực hiện vào ngày bắt đầu thủ tục giải quyết tranh chấp (nếu thỏa thuận tài trợ được ký kết trước ngày đó) hoặc sớm nhất có thể kể từ khi thỏa thuận tài trợ được ký kết (nếu thỏa thuận tài trợ được ký sau ngày bắt đầu thủ tục giải quyết tranh chấp).

_________________________________________

[1]Học thuyết “Maintenance and Champerty” là học thuyết phổ biến tại các nước theo thông luật, trong đó: Maintenance là việc một bên không liên quan tiếp tay, chống lại sự ủng hộ hay khuyến khích một bên trong một vụ kiện; Champerty là sự hỗ trợ tài chính bởi một bên không liên quan đến vụ kiện, nhằm giúp nguyên đơn thực hiện tố tụng và nếu thắng kiện, nguyên đơn sẽ trả cho họ một phần tiền thu được từ vụ kiện.

Tuyên bố bảo lưu: Bài viết được đăng tải với mục tiêu cung cấp thông tin có giá trị tham khảo đối với các Trọng tài viên, các bên tranh chấp, những người tham gia tố tụng trọng tài cũng như những người đang nghiên cứu và tìm hiểu về phương thức trọng tài thương mại và không có bất kỳ mối liên hệ hay có mục đích nhằm thể hiện ý kiến, quan điểm của Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC). Mọi sự dẫn chiếu, trích dẫn từ bên thứ ba bất kỳ đến một phần hoặc toàn bộ nội dung tại bài viết này đều không có giá trị và không được VIAC thừa nhận.

Xem tiếp: Tài trợ của bên thứ ba trong tố tụng trọng tài và tố tụng tòa án trong tranh chấp thương mại (Phần II)

Tin liên quan

  • Trường Đại học Luật Tp.HCM
    VCCI
    VIBOnline
    Trường đại học ngoại thương
    Trường Đại Học Luật
    VCCI